رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت منابع آب سطحی: تحلیل بوم‏شناختی انسانی در بخش جنوبی حوزه‎ی آبریز دریاچه‎ی ارومیه

مدیریت منابع آب سطحی به عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی مورد نیاز انسان، با توجه به محدودیت دسترسی در بسیاری از مناطق، یکی از چالش‎های اساسی مطرح در قرن حاضر است. از طرف دیگر، کمبود آب، پیامدهای زیست‎محیطی فراوانی را دامن زده است. بحران دریاچه‎ی ارومیه در ایران از جمله‏ی این موارد است. منابع آب‏ سطحی مهمترین تأمین‎کننده‎ی آب این دریاچه می‎باشند و کشاورزی بزرگترین مصرف‎کننده‎ی آب در حوزه‎ی آن محسوب می شود. بسیاری از کارشناسان آب عقیده دارند که از طریق تقویت رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت منابع آب سطحی می‎توان بر این بحران غلبه کرد. هدف این پژوهش، تحلیل رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت منابع آب سطحی با رویکرد بوم‏شناسی انسانی در بخش جنوبی حوزه‎ی آبریز دریاچه‎ی ارومیه بود. این پژوهش از نوع پژوهش‏های "توصیفی و علّی ـ رابطه‎ای" است که با استفاده از فن پیمایش انجام شد. جامعه‏ی آماری اول این پژوهش کشاورزان بخش جنوبی حوزه‎ی آبریز دریاچه‏ی ارومیه (23750n=) بودند که تعداد 378 نفر آنها با بهره‎گیری از جدول کرجسی و مورگان و روش نمونه‎گیری تصادفی طبقه‏ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. جامعه‎ی آماری دوم، کلیه‎ی کارشناسان امور آب شهرستان میاندوآب بودند (21n=). ابزار پژوهش، پرسشنامه‏ای بود که روایی آن توسط تعدادی از متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی مورد تأیید قرار گرفت و پایایی دسته گویه‎های آن هم با استفاده از یک مطالعه‎ی راهنما و آزمون آلفای کرونباخ، محقق گردید (94/0???70/0). یافته‏های حاصل از آزمون‏های همبستگی نشان دادند که هنجارهای مشارکت، متغیرهای بوم‏شناسی انسانی (poet)، رضایتمندی از مدیریت منابع آّب، کیفیت خدمات ترویج و آموزش کشاورزی، دلبستگی مکانی، نگرش‎های ارزشی زیست‎محیطی و دیدگاه زمانی، همبستگی مثبت و معنی‏داری با رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت منابع آب سطحی دارند. همچنین، یافته‏های حاصل از تحلیل واریانس یک‏طرفه نشان داد که میان سه گروه از افراد با نگرش‏های زیست‏محیطی زیست‎کره‏محور، نوع‏دوستانه و خودخواهانه از لحاظ رفتار مشارکت در حفاظت منابع آب سطحی تفاوت معنی‎داری وجود دارد و کشاورزان زیست‎کره‏محور رفتار مشارکتی بیشتری نسبت به دو گروه دیگر داشتند. نتایج حاصل از تحلیل علّی حاکی از آن بود که هنجارهای مشارکت، دارای بیشترین اثر بر رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت منابع آب سطحی است (583/0 = ?). در پایان، بر اساس یافته‎های پژوهش، به تبیین جایگاه ترویج کشاورزی به عنوان یک مداخله‎گر در تقویت رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت از منابع آب سطحی پرداخته شده است.